Alışveriş Bağımlılığı

Alışveriş bağımlısı kimdir? “Bütçemizin elverdiği ölçüde giyim, eşya, yiyecek gibi ihtiyaçlarımızı karşılamak için yaptığımız alışveriş, üzüntü, sıkıntı, yalnızlık gibi duyguların giderilmesi için yapılıyorsa ve bu olumsuz duyguları gidermek için her seferinde alışverişe başvuruluyorsa bağımlılık söz konusu demektir. Psikolojinin bu sahası ‘’bilişsel ergonomi’’ olarak bilinir. En önemli göstergesi kişinin ihtiyacı olmadığı ve aldığı ürünleri kullanmadığı halde kendine engel olamayarak alışveriş yapmaya devam etmesidir.” Normal bir kişi günde en fazla 3-4 saat alışveriş yapabildiği halde, bağımlılıkta bu oran 10 saat ve daha üzerine çıkmaktadır. Psikologlar, tanıtım standlarının ve ürün reyonlarının dizaynında rol üstlenen iç mimarlar ve endustri tasaracımları kadar önemlidir.
’’ Bilişsel Ergonomi nedir? Son zamanlarda alışveriş merkezlerinin kadrolarında psikologlar da bulunmaktadır
Bilişsel ergonomi, insanların nasıl düşündüğünü, hangi ürünlere nasıl yönlendiği , insanı alışverişe teşvik eden bilinç altı yöntemleri üzerinde çalışır. Alışveriş bağımlılığı kişide ne tür sorunlara yol açabilir? “Alışveriş bağımlılığı; diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, sorunu yaşayan kişiye ve yakınlarına ekonomik ve psikolojik açıdan çok zor zamanlar yaşatabilecek önemli bir sorundur. Markaların pazarlama stratejileri ve medyanın reklam sektörünce kullanımı geliştikçe alışveriş bağımlılarının sayısı da artmaktadır.
Herşey mutlu mesut giderken asıl problemler, ihtiyaçlar ve kazancımız arasındaki dengenin bozulduğu zamanlarda ortaya çıkar. Harcamalarımızı kontrol edemediğimizde, yakın çevremizden satın aldıklarımızı, harcama miktarımızı saklamaya başladığımızda ve kredi kartları borçlarını ödeyemediğimizde tehlike sinyalleri çalmaktadır. Alışveriş için yapılan harcamalar yüzünden aile ve çevre ile sorunlar yaşanmaya başlar.” Nedeni nedir? ‘’Aslında tüm bağımlılıkların ortak bir paydası vardır. Bağımlı kişiler maddeleri, duygusal boşluklarını doldurma biçimi ve yüzleşmekte zorluk çektikleri yanlarından gizlenecek bir perde gibi kullanırlar.
Alışveriş bağımlılığında da, kişiler satın alma davranışıyla bu duyguları yaratırlar. Bağımlı olan kişi, üstesinden gelemediği ve yoğun çatışmaya neden olan psikolojik sorunlarını, bilinç altı bir yönelim ile alışveriş ile bertaraf etmeye çalışır. Kişi alışveriş ortamlarında kendisinde çatışmaya neden olan bunalımlarından uzaklaşır. Bir süre sonra, organizma psikolojik savunma içgüdüsüyle kendini sürekli alışveriş düşüncesine programlar.
Bu yüzden tedavide yakın aile bireylerinin ve dostlarının sevgi dolu işbirliği çoğu kez iyi sonuç verir. Alışveriş bağımlığı olsun, marka bağımlılığı olsun bunların arka planında çocuklukta yaşanan sevgi ve şefkat eksikliği olabilir. Bu nedenle samimi sevgi ortamının tesisi tedavide önemli rol oynayabilir. Alışveriş bağımlısı çoğunlukla rastgele alışveriş yapar. Alışveriş sırasında kişi mutlu, güçlü, yeterli ve rahatlamış hissetse de, sonrasında yoğun olarak suçluluk ve kendine kızgınlık duyar. Kendine verilen sözler kısa sürede bozulur ve döngü kendini daha da borçlandırarak sürdürür. Tekrarlanan süreçlerde satın alınanların verdiği kısa süreli iyilik duygusunun yerini alan suçluluk, zamanla artarak depresyona sebep olabilir. Ayrıca alışveriş bağımlılığı depresyonun yanı sıra, anksiyete bozuklukları, alkol, madde bağımlılığı, yeme bozuklukları gibi bazı ruhsal hastalıklarla birlikte de görülebilir. ” Alışveriş bağımlılığı sadece kadınlarda mı görülür?
“Alışveriş bağımlılığı kadınlarda daha sık görülmekle birlikte erkeklerde de yaşanmaktadır. Nedeni tam olarak bilinmiyor. Ancak araştırmalar bu kişilerin genellikle benlik değerlerinin düşük olduğunu gösteriyor; bu nedenle giyim ve mücevher en çok satın alınan şeyler olup, bunlar dış dünya tarafından en çok dikkat çeken objelerdir. Bayanlar daha çok giysi, parfüm ve mücevher, erkekler ise elektronik, otomobil ya da hırdavat satın alırlar.” Alışveriş bağımlılığının tedavi edilmesi Bağımlılığın temel ilkeleri, alışveriş bağımlılığı tedavisi için de geçerlidir. Olayın farkında olmak, karar vermek, eyleme geçmek gerekiyor.
Alışveriş bağımlılığından kurtulmak için psikolojik destek, bireysel ve gurup tedavi, aile ve arkadaş desteği oldukça önemlidir. Bunun yanısıra alınabilecek kişisel önlemler şunlardır: • Eğer böyle bir bağımlılığınız olduğunu düşünüyorsanız daha çok nakit para ile alışveriş yapmaya yönelin, böylelikle ödeyemeyeceğinizin üzerinde kredi harcamamış olursunuz. • Bir alışveriş listesi yapın ve o listedekiler dışında birsey almamaya özen gösterin. • Alışverişe yalnız çıkmamaya özen gösterin. Yanınızda sizi frenleyecek birilerinin olması oldukça önemli. • Kendinizi kötü hissetiğiniz anlarda rahatlamak için yürüyüşe çıkın veya egzersiz yapın. • Promosyonların sadece bir aldatmaca olduğunu bilerek davranın • Alışverişle ilgili alışkanlıklarınızı değiştirip sadece ihtiyacınız olan şeyleri alıp ihtiyacı olmayan şeyleri almamak üzerine çalışma yapabilirsiniz. Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz