PANKREAS İLTİHABI (PANKREATİT) Faydaları

Hastalığa pankreas hücreleri­nin dışına çıkarak organı sindiren en­zimler neden olur.
PANKREAS İLTİHABI (PANKREATİT)

(Pankreas iltihabı pankreatit olarak adlandırılır. Hastalığın akut ve kronik biçimleri vardır.
AKUT -^ PANKREAS İLTİHABI
Akut kanamalı pankreas iltihabı, pank­reasta yaygın kanama odakları ile hüc­relerde şişme ve yıkımla kısa sürede or­taya çıkar; bunların yanı sıra ani ağrılar görülür. Normal olarak pank­reas hücreleri enzimlerden korunmuş­tur. Enzimler üretildiklerinde etkin de­ğildirler; etkinleşseler de dokulara zarar vermezler
Ayrıca, pankreas hücrelerin­de üretilen antienzimler, enzimlerin or­ganı sindirmesini engeller. Ne var ki, bu koruyucu sistem kimi zaman etkisini gösteremez ve akut pankreas iltihabı oluşur; bu hastalığın kesin nedeni he­nüz bilinmemektedir.
Hastalığa en sık (yüzde 33-75) yol açan nedenlerden biri safrakesesi taşla­ndır. Safra taşlarının, safranın bağırsa­ğa akmasını engellediği ve safranın pankreasa dolup burada bilinmeyen bir mekanizmayla enzimleri etkin hale ge­tirdiği sanılmaktadır. Mide-bağırsak sisteminde kronik iltihaplanmaya neden olan aşırı yağlı beslenme ve alkol alış­kanlığının da hastalığın ortaya çıkışını kolaylaştırdığı sanılmaktadır. Akut pankreas iltihabı genellikle aşırı yemek ya da aşırı alkol alımından sonra ortaya çıkar. Bazı karın ameliyatları, bazı kalp ve damar hastalıkları, şeker hasta­lığı, onikiparmakbağırsağı ülseri, tükü­rük bezi iltihabı, hepatit, hiperlipemi (kandaki yağların artması) gibi durum­lar da pankreas iltihabı oluşumunu ko­laylaştırır.
Belirtileri
Belirtilerin şiddeti değişkendir; akut ve ağır olguların yanı sıra belirtilerin hafif olduğu olgular da vardır.
Klinik tablo oldukça ağırdır. Önde gelen belirti şiddetle artan ve 48 saat kadar süren ağrıdır. Ağrı, bıçak saplan­masına ya da mide civarında şiddetli bir baskıya benzeyebilir; buradan sağa, so­la ve sırta yayılabilir. Hasta ağrıyı din­dirmek için bacaklarını göğsüne toplar ve hareketsiz kain*.
Akut pankreas iltihabının önemli be­lirtilerinden biri de Önüne geçilemeyen şiddetli kusmalardır. Kusma, ağrıyla ay­nı zamanda ortaya çıkar ve genellikle 48 saat sürer. Hasta şiddetli ağrıya ne­den olan diyafram hareketlerini olabil­diğince kısıtlamaya çalıştığından güç ve sık soluk alıp verir. Bağırsak hareketleri refleks olarak tümüyle durabilir ve bu durum ağır sonuçlara yol açar.
Akut pankreas iltihabında ortaya çı­kan ağır bir tablo da dolaşım şokudur: Doku yıkımına uğrayan pankreastan do­laşıma geçen zehirli maddeler ve ağrı nedeniyle kan basıncı yaşamı tehdit edecek kadar düşer. Bunların yanı sıra, ender de olsa, Langerhans adacık hücre­lerinin örselenmesine bağlı olarak şeker hastalığı belirtileri görülebilir.
” İNCELEMELER”
Akut ve kronik pankreas iltihabında radyolojik incelemelerle önemli bilgiler edinilebilir. Bu yöntemle pankreastaki kireçlenmeler, bağırsağın pankreas ba­şını saran bölümündeki (onikiparmak-bağırsağı) değişimler ya da safra yolla­rının pankreasta rahatsızlığa yol açabi-len değişimleri gösterilebilir. Endosko-pi ile pankreas kanallarına ulaşılabilir; bu kanallara kontrast madde verilerek, kanalların yapısı ve bu yapıyı bozan de­ğişiklikler saptanabilir. Akut pankreas iltihabı tanısında kanda, idrarda ve pa-rasentezle kaim boşluğundan alınan ka­rın zan sıvısında pankreasın amilaz en­zimi düzeyinin saptanması yararlıdır. Kronik pankreas iltihabında dışkıda sindirilmemiş yağ olup olmadığının saptanması için dışkının mikroskopla ve kimyasal yöntemlerle incelenmesi gerekir. Pankreas iltihabının ileri evre­lerinde rastlanan dışkıda yağ, pankrea­sın yetersiz işlev gördüğünü gösterir. Pankreas yetmezliği onikiparmakbağır-sağı salgısından alınan örnekle de belir­lenebilir. Bunun gibi, pankreasta insü-lin üreten Langerhans adacıkları hücre­lerinin örselenip örselenmediğini anla­mak için glikoz tolerans testi (şeker yükleme testi) yapılabilir.
Tam
Başta amilaz olmak üzere kanda pank­reas enzimlerinin artması belirleyici olsa da, pankreas iltihabı tanısı koymak kolay değildir. Ağrı, mide-onikipar-makbağırsağı ülseri, safra taşı ve bazı olgularda enfarktüste görülen ağrılarla karışabilir. Pankreasın yakın çevresinde birçok organ olması tanı koymayı güç­leştirir. Tam konduktan sonra, İltihabın nedenleri araştırılmalıdır.
Tedavi
Akut pankreas iltihabı 1930′lara değin cerrahi girişimle tedavi edilirdi. Günü­müzde zengin tam araçları ve tedavi olanakları sayesinde yeni bir anlayışa ulaşmıştır. Bugün akut pankreas iltiha­bında yalnızca tıbbı tedavi uygulan­maktadır; ölüm oranı yüzde 30-40′a dü­şürülmüştür.
Tıbbi tedavi mide salgısının sonda ile aralıksız olarak dışan çekilmesiyle başlar. Midedeki asitin boşaltılmasıyla, pankreasın enzim üretimini uyaran hor­monların (sekretin ve pankreozimin) salgılanması önlenir. Ağrı kesici olarak morfin türevi olmayan ilaçlar kullanılır.
Son yıllarda tedavide kullanılan an-tienzimler, en önemli sindirim enzimle­rinin etkisini engeller ve bu enzimlerin pankreası örselemesini önler. Çünkü bu enzimler etkin hale gelince pankreas hücreleri yıkıma uğrar ve sonuçta başka enzimler ile bunları etkinleştiren mad­deler salgılanır. Ayrıca sürekli glikojen verilmesinin pankreastaki enzim üreti­mini azalttığı düşünülmektedir.
Yem tedavi yöntemlerinin ne kadar başarılı olduğu henüz belirlenmemiştir. Ağır olgularda şok olursa buna yönelik tedavi uygulanması ve cerrahi girişim gereklidir.
Pankreasın tümüyle zedelendiği ağır olgularda, ölüm oranı oldukça yüksek­tir; zamanında tedaviye başlayarak bu oran düşürülebilir.
KRONİK PANKREAS İLTİHABI
Kronik pankreas iltihabı, pankreas do­kusunun yıkımı ve pankreasta bağdoku-sunun sertleşmesiyle ortaya çıkar. Ya­vaş yavaş kronikleşen ya da yineleyen akut dönemlerle ilerleyen hastalık iler­leyici pankreas yetmezliğine neden olur.
Kronik pankreas iltihabının neden­leri yapı ve köken açısından çok farklı olabilir; klinikte birincil ve ikincil tiple­ri vardır. İkincil olanlar mide-oniki-parmakbağırsağı iltihabı, mide-oniki-parmakbağırsağı ülseri, safrakesesi ilti­habı ve taşları, kronik hepatit ya da si­roza bağlı olabilir. İyileşmeyen akut pankreas iltihabı giderek kronikleşir ve zaman zaman yinelenen akut nöbetlere yol açabilir.
Nedenleri
Enfeksiyon etkeni bakteri, virüs ve asa­laklar kronik pankreas iltihabı nedenleri arasında yer alır. Ayrıca bazı safra yol­lan hastalıkları pankreas salgısının akı­şını engelleyerek pankreası zedeleyebi­lir. Örneğin, pankreas kanalının kasıl­ması nedeniyle safra taşının kanalı tıka­ması, pankreas salgısının bağırsağa akı­şını önleyebilir.
Yineleyen kronik pankreas iltihabı­nın en sık rastlanan nedenlerinden biri kronik alkolizmdir. Tüm kronik pankre­as iltihabı olgularının yüzde 50’sine ya­lanı aşırı alkol nedeniyle ortaya çıkar. Bu olgularda alkolün yanı sıra sindirim sisteminin işlevsel ve organik bozuk­lukları ile dengesiz beslenmenin de rolü olabilir. Ayrıca, lipit ve demir metabo­lizması bozukluklanyla ortaya çıkan pankreas iltihabı olguları da vardır.
Belirtileri
Kronik pankreas iltihabı, hemen her za­man sindirim sistemi ya da safra yolları hastalıklarıyla birlikte görülür. Bu ne­denle belirtiler çok değişkendir. Kronik pankreas iltihabını düşündüren belirti­ler arasında ağrı, sindirim bozuklukları, zayıflama gibi genel bulgular ve kanda­ki şeker düzeyinde yükselme ya da düş­me gibi özel bulgular olabilir.
En önemli belirti ağrıdır. Ağrı kunt, sürekli ya da kolik tarzında, kimi za­man da akut ve aralıklı olabilir. Genel­likle yemeklerden 2-3 saat sonra ortaya çıkar. Her zaman, vücudun sol yarısına, sırta, sol omza doğru yayılırsa da, ilti­hap özellikle pankreas başındaysa daha çok sağa doğru yayılır.
Akut pankreatit ağrısı belde adeta bir kuşak halinde duyulabilir. Ağrının bir özelliği de yağ, et, süt, yumurta, peynir, kahve ve alkol alımından sonra ortaya çıkmasıdır.
Sindirim bozuklukları da kronik pankreas iltihabının saptanmasında önem taşa. İştahsızlık, yağlı besinlere karşı isteksizlik, ağızda paslı tat, ye­meklerden sonra midede ağırlık duygu­su, bulantı, kusma, midede yanma, gaz, kimi zaman kabızlık görülebilir.
Daha belirgin olgularda dışkıda sin­dirilmemiş proteinler ve yağlar vardır; ishal de görülür.
Tanı
Kesin tam laboratuvar İncelemeleri ve öteki tanı araçlarıyla konur. Pankreas salgısındaki bikarbonat ve enzimlerin incelenmesi, pankreas yetmezliği olup olmadığını gösterebilir. Bunun için pankreasın uygun maddelerle (sekretin ve pankreozimin) uyarılması ve oniki-parmakbağırsağına sokulan bir sonda aracılığıyla pankreas salgısının toplan­ması gerekir. Bundan sonra dışkıdaki yağ miktarı belirlenir. Pankreas yet­mezliğinde yağlar tam olarak sindirile-mez. Bunun sonucunda dışkıda özellik­le nötr yağlar bulunur. Laboratuvarda yapılan incelemelerde şeker toleransını ölçmek yararlıdır; hastaya şeker veril­dikten sonra kandaki şeker düzeyleri öl­çülür. Özellikle yaygın kronik pankreas iltihabında pankreasta insülin üreten Langerhans adacıklarının işlevi de bo­zulmuş olabilir. Buna bağlı olarak şeker metabolizması bozulur ve şeker hastalı­ğı ortaya çıkar. Karın boşluğunun rad­yolojik incelemesi, pankreasta kireçlen­miş bölgelerin ortaya konmasını sağlar. Mide ve onikiparmakbağırsağmın rad­yolojik incelemesi de yararlı olabilir. Uzmanlaşmış merkezlerde yapılan se-lektif arteriyografi ve retrograd Wir-sungrafi, kesin tanı konması açısından çok önemlidir.
Selektif arteriyografide bacak atar­damarına sokulan sonda pankreası besleyen atardamarların aorttan ayrıl­dığı yere kadar ilerletilir. Kontrast madde (x ışınlarını geçirmeyen sıvı) verildikten sonra bir dizi film çekilir. Filmlerde pankreasın kan dolaşımındaki bütün değişiklikler görülebilir. Wirsungrafide hastanın ağzından fiber optik bir endoskop sokulur. Endoskop yardımıyla pankreas kanalının deliği doğrudan görülür. Deliğe sokulan bir sondayla, arteriyografideki gibi, kont­rast madde verilir; bu sıvı Wirsung ka­nalını doldurur ve röntgen filminde görülür. Pankreas iltihabında iltihap ve dokulardaki hasar nedeniyle kimi bölgelerin genişlemiş, kimilerinin da­ralmış olmasından ötürü kanalın çapı düzensizdir.
Tam güvenilir sonuçlar vermediği için pankreas sintigrafisi artık kullanıl­mamaktadır. Yeni tam yöntemleri ultrasonografi ve bilgisayarlı tomografi­dir.
Tedavi
Tıbbi tedavide amaç, işlev göremeyen pankreasın dinlendirilmesidir. Yağlı be­sinler ve alkol yasaklanır. Pankreas sal­gısının eksikliği, .yemeklerde pankreas enzimlerinin verilmesiyle kapatılır. Bu arada vagus sinirinin ve onikiparmak-bağırsağına geçen asitli mide salgısının uyarıcı etkisine karşı antivagus ve anti-asit ilaçlar kullanılır.
Ağrı için gevşetici ilaçlar kullanıl­maktadır.
Kronik pankreas iltihabında görülen akut alevlenme dönemlerinde akut pankreas iltihabı tedavisi uygulanır. Tıbbi tedavi başarısız olursa, pankrea­sın zedelenen bölgelerini cerrahi giri­şimle çıkarmak ve özellikle hastalığa neden olan mekanik nedenleri ortadan kaldırmak gerekir.