ÇOCUĞUNUZ BİRDEN KONUŞMAMAYA BAŞLARSA

Bir çocuk doktoru(*), 17 aylık bir çocuğun daha önce gayet güzel konuşurken, birdenbire konuşmamasının nedenlerini araştırıyor.

“Oğlum önceleri gayet düzgün bir şekilde konuşurken, birkaç ay önce birdenbire konuşmamaya başladı.”
Annesi bana bunları anlatırken, 17 aylık erkek çocuk, oynadığı oyuncak arabayı yere bıraktı ve bana kısa bir bakış fırlattıktan sonra annesine doğru ilerledi. Anne yerinden kalktı. Çocuk, annesini biraz önce arabayla oynadığı yere getirdi ve annesinin elini oyuncak arabanın üzerine koydu. Annesinin elini tuttu ve inatla çekiştirmeye başladı.

Anne doktora büyük bir telaşla ilk başuruyu yaparken şöyle diyordu: “Oğlum önceleri gayet düzgün bir şekilde konuşurken, birkaç ay önce birdenbire konuşmamaya başladı.” Acaba neden? Yeni yürümeye başlayan bir çocuğun davranışları, hastalığını ele verir
“Şimdi anladım. Tekerleklerinden biri düşmüş” diye konuşan anne küçük tekerleği mile yerleştirdi: “Bak annen arabanı senin için tamir etti” dedi.
Çocuk, arabayı sürekli olarak ileri geri hareket ettirerek oynamaya başladı. Birkaç saniye çocuğu izledim ve sandalyesinde bitkin bir şekilde oturan annesine döndüm. “Bunu hep yapıyor” diye konuşan anne, “Elimi sanki bir alet veya başka bir şey gibi kullanıyor” diyor.
Birden, çocuk geriye, annesine döndü ve kucağına tırmandı, kollarını boynuna doladı. Anne oğluna bir öpücük kondurdu. “Ve gördüğünüz gibi sonradan bana çok sevecen davranıyor. İşte bu nedenle aile doktorumuz oğlumun otistik olamayacağını söylüyor. Ancak nesi olduğunu bilmiyorum. Ayrıca eşim uzaktayken baş etmekte zorlanıyorum.”
İlk belirti konuşma kaybı

Annenin çocuğu bana getirmesinin nedeni bazı gelişim sorunlarıydı. Bu da her zaman kaygı uyandıran bir durumdur.
Çocuk doktoru olarak ailelere sorduğum sorunların başında çocuğun bazı yeteneklerini son günlerde kaybedip kaybetmediğini sormak gelir. Bunun nedeni Tay-Sachs hastalığı denilen ve nadir görülen bir beyin hasarı olasılığını ortadan kaldırmaktır.
Çocuğun zihinsel ve motor gelişimini öğrenmek için sorular sormaya başladım. 17 aylık bir çocuğun önce gayet güzel konuşurken birdenbire konuşma yeteneğini kaybetmesi akla pek çok olasılığı getiriyor. Bu olasılıkların listesi çok uzun. En yaygın nedenler, genel gelişimde gecikme, işitme kaybı ve kas koordinasyon sorunlarıdır.
Otizm belirtileri listesi

Çocuğun motor yeteneklerinin yerinde olduğunu çok çabuk anladım. Bunun için yürümesine ve denge kurmasına bakmam yeterliydi. Ayrıca yeme ve yutma konusunda herhangi bir sorun yaşamıyordu.
Bütün bu olumlu yanıtlar beni rahatlattı, çünkü dejeneratif bir beyin hastalığı riski böylece ortadan kalkmış oluyordu.
Fakat çocuğun sorunu aklıma “otizm spektrumu hastalıkları” denilen uzun bir hastalık listesini getiriyordu. Ki bunlar da ciddi hastalıklardır.
Bunlar otistik bozukluk, Asperger sendromu, ve yaygın gelişim hastalığıdır. Bu durumları taşıyan çocukların beyin fonksiyonlarında anormallikler görülür ve bu anormallikler iletişim kurma yeteneğini etkiler.
Değişen tablo

Anneyi sorguladığım zaman otizmi çağrıştıran bazı davranış bozukluklarını dile getirdi. Çocuk, ismiyle çağrıldığı zaman dönüp bakmıyordu. Nesneleri eliyle göstermiyordu. Oyun oynayan bir grup çocuk gördüğü zaman onları görmezden geliyor ve tek başına oynamayı tercih ediyordu. Etkileşimli oyunlardan hoşlanmıyordu. Durup dururken, görünürde somut bir neden yokken bağırıp çağırmaya başlıyordu. Kum ve çim üzerinde yürümeyi reddediyordu.
Bu çocuğu mesleğimin ilk yıllarında görseydim, büyük bir olasılıkla, “Bu çocuk otistik değil, sevgi gösterisinde bulunuyor; benimle göz teması kuruyor; rutini bozulduğu zaman hayal kırıklığına uğramıyor; kendi ekseni etrafında dönmüyor veya kollarını sağa sola savurmuyor” derdim.
1970′li yıllarda tıp fakültesinde ve çocuk kliniğinde eğitimimi sürdürürken, otizmin bilinmeyen bir nedene bağlı olarak ortaya çıkan bir beyin hastalığı olduğunu öğrenmiştik.. Ayrıca otistik çocuklarının büyük bir kısmında zeka geriliği görüldüğünü, diğer insanlarla iletişim kuramadığını ve kendi dünyaları içine hapsolduklarını öğretmişlerdi. Öyle ki eğer bir çocukla göz teması kurabiliyorsanız, o çocuk kesinlikle otistik olamazdı.
Görülen belirtiler

Bütün bu öğretilenlerin çoğunun bugün doğru olmadığını biliyoruz. Artık, en azından şimdilik, otizmin hafiften şiddetliye kadar uzanan geniş bir spektrum içindeki beyin hastalıklarını kapsadığını biliyoruz. Bu hastalıkların görüldüğü çocukların pek çoğu zeka geriliği göstermez.
Otizm spektrum hastalıkları teşhisi konulan insanlarda şunlar görülebilir:
-Sosyal ilişkilerinde bozukluk
-Konuşmada gecikme, konuşma bozuklukları
-Tekrarlayan ve belirli kalıplara sıkıştırılmış atipik davranış ve faaliyet şekilleri
-Sınırlı ilgi ve meşguliyet alanları
-Rutinlere takılıp kalmak
-Bazı seslere, şekillere veya çevresel faktörlere sıra dışı tepkiler göstermek
Nedenleri bilinmiyor

Otistik çocukların yüzde 25′inde konuşma yeteneğindeki gelişim normal olarak başlar, ancak 16 ile 30 aylıkken bu yeteneğini kaybeder. Regresif otizm denilen bu durumu pek çok doktor bilmediği için çocukta daha ciddi beyin hastalıkları olduğunu sanır.
Otizm spektrum hastalıklarına neyin yol açtığını kesin olarak bilmiyoruz. Araştırmalara göre bu durum doğumda başlamakla birlikte daha ileri bir tarihte belirtileri çıkıyor. Nedeni genetik yatkınlık ile doğum öncesi koşulların bir araya gelmesinden kaynaklanıyor olabilir.
Annenin öyküsünü dinledikten sonra, çocuğun gelişimini test etmek için bir dizi test uygulamaya karar verdim. Ancak çocuk etkileşimli oyunlara çok az ilgi gösterdiği için bu testleri istediğim gibi uygulayamadım. Bu da çocukta otizm spektrum hastalığı olma olasılığını pekiştiren bir gelişmeydi.
İçgüdüsel teşhis
Anneye baktım. “Siz çocukta ne olabileceğini düşünüyorsunuz” diye sordum.
Birden gözleri doldu. “Otistik olabilceğini düşünüyorum” dedi.
“Bu sizin için ne anlama geliyor?” diye sordum. Ailelerin anlayış düzeyleri hakkında hiçbir zaman bir tahminde bulunamıyordum.
“Bilmem. Gerçekten bilmiyorum. Fakat çocuğumun tipik bir vaka olduğunu düşünmüyorum.”
Engelli çocukların ailelerinde genellikle içgüdüsel bir anlayış yeteneği gelişir. Biz doktorlar genellikle onların bu yeteneklerini görmezden geliriz.
Otizm tedavisinde gelişmeler

Geçmişte, bir çocuğa otizm teşhisi koymak beni çok üzerdi. Aileleri rahatlatacak çok az önerim olurdu. Aileler zihinsel faaliyeti kendilerinden farklı olan bir çocukla yaşamak zorunda kalıyorlardı.
Ancak son yıllarda otistik çocukların bakımında çok büyük adımlar atıldı. Belirli müdahaleler, eğer erken başlanırsa, -3 yaşından önce- pek çok çocuğun diğer insanlarla iletişim kurma yeteneğinde çok büyük gelişmeler sağlar.
Otizme erken müdahale
Otizm için erken müdahale programları üç alan üzerine odaklanır:
Dil ve konuşma
Davranış
Sosyal yetenekler
İlave olarak, bazı psikoaktif ilaçlar Ğ genellikle diğer hastalara verilen dozların çok altında- zor davranışların tedavisinde yarar sağlayabilir. Bunlar çocuğun duygusal reaksiyonlarını ve endişelerini azaltabilir. Ayrıca Autism Society of America (www.autism-society.org) sayfası ailelere bilgi ve uzamn desteği sağlayabilir.
Anneye “Evet, sanıyorum ki haklısınız” dedim. “Sizin oğlunuzun beyni farklı çalışıyor. Bana kalırsa oğlunuz otizm spektrum kapsamına girmekle birlikte, otistik çocukların tüm özelliklerini taşımıyor. Ancak bizim ve sizin yapabileceğimiz şeyler var. Bu desteklerle çocuğunuz normal gelişimini tamamlayabilir.”
Otizm spektrum hastalıkları teşhisi konulan insanlarda şunlar görülebilir:
Sosyal ilişkilerinde bozukluk
Konuşmada gecikme, konuşma bozuklukları
Tekrarlayan ve belirli kalıplara sıkıştırılmış atipik davranış ve faaliyet şekilleri
Sınırlı ilgi ve meşguliyet alanları
Rutinlere takılıp kalmak
Bazı seslere, şekillere veya çevresel faktörlere sıra dışı tepkiler göstermek
(*) Dr. Mark Kohen, Kaliforniya, Santa Clara; Kaynak: Discover, Nisan 2006
http://www.hurriyet.com.tr