Tükenmişlik sendromunun nedenleri ve alınabilecek önlemler

Sürekli yorgunluk hissi, hızlı enerji tükenmesi sonucu ani halsizlik, yorucu ve yoğun çalışma temposu, nedensiz huzursuzluk hissi ve hızlı duygu değişimi gibi belirtileri olan tükenmişlik sendromunun nedenleri ve tükenmişlik sendromundan korunmak için yapılması gerekenleri bu yazımızda bulacaksınız. Bazı çalışanlar daha coşkuyla çalışırken diğerlerinin pili bitmiş gibi mi? Ya siz… Stres ve yoğun çalışma temposunun etkilerini eskiye oranla daha fazla hissediyor musunuz? Yatağa yapıştığınızı, işe gitmemek için bahaneler bulmaya çalıştığınızı fark ediyor musunuz? İş yaşamıyla ilgili eski coşkunuzu yitirdiğinizi, işe giderken yol boyunca geri geri gittiğini hissediyor musunuz? Yoğun baş ağrıları çekiyor musunuz?
Bu soruların hepsine ya da çoğuna evet diyorsanız;
– İş temponuzu düşürmeyi deneyin
– İş saatleri içinde kısa ancak sık aralıklı molalar vermeye çalışın
– Yemek ve uyku saatlerinizi düzene koyun
– Tatile gitmeye gayret edin
Bunları denemenize rağmen sıkıntılarınız değişmiyor ve hatta artıyorsa “ tükenmişlik sendromu” yaşıyorsunuz demektir. Çalışan kişilerin %80’i iş yaşamlarının bir noktasında tükenmişlik sendromuna yakalanabilmekte.
Tükenmişlik sendromu oldukça yaygın görülen bir durumdur.
Kendinizi sürekli yorgun mu hissediyorsunuz? Enerjinizin hızla tükendiğini, ancak yerine aynı hızla koyamadığınızı mı fark ettiniz? Önünüzü göremeyecek kadar yoğun mu çalışıyorsunuz? Belli bir nedeni olmaksızın kendinizi huzursuz mu hissediyorsunuz? Üzerinizdeki baskılar nedeniyle duygularınızda hızlı değişmeler oluyor mu? Hiçbir şey yapamayacak kadar isteksiz ve halsiz misiniz?
İş yerinizde etrafınıza bir bakın
Ancak bu durum birdenbire gelişen bir durum değil, yavaş yavaş gelişiyor, bazı faktörlerle besleniyor. Ortaya çıktıktan sonra da kişinin ruhsal dengesini bozuyor, iş- aile- sosyal yaşantıda önemli gedikler açılmasına neden olabiliyor.
Tükenmişlik sendromu basit bir yorgunlukla açıklanamaz. Yorgunluk iyi bir uyku ve dinlenme ile düzelebilir. Ancak tükenmişlik sendromunu yaşayan kişiler kendilerini uyuyamayacak kadar yorgun- huzursuz hissedebilirler.
Tükenmişlik sendromunun belirtileri
– Duygusal açıdan tükendiklerini, hiç kimseye verecekleri bir şey kalmadığını hissederler
– Kendilerini ve yaptıkları işi hep olumsuz kelimelerle tanımlarlar
– Hiç kimsenin onları takdir etmediğini, beğenmediğini düşünür, ancak kendilerini de beğenmezler
– Aşırı heyecanlı, huzursuz, gergindirler
– Kendilerini mutsuz- umutsuz hissederler
– Aşırı öfkelidirler, tepkileri abartılıdır
– Her şeyin daha da kötüye gideceğini zannederler
– Dikkatlerini toplamakta güçlük çekerler, düşünme hızları yavaşlamıştır
– Karar vermekte- inisiyatif kullanmakta zorluk çekerler
– Nesnelliklerini kaybetmişlerdir
– Değişimlere karşı tepki duyarlar, engel olmaya çalışırlar
– Fiziksel olarak ta enerji kaybı yaşarlar
– Mide- barsak şikayetleri, baş ağrıları sık olarak gözlenir
– İştahsızlıktan yakınırlar. Bazen de kendilerini yemeye verirler
– Çok yorgun olmalarına rağmen geç saatlere kadar uyuyamazla, sabah çok zorlukla uyanırlar ve uyandıklarında halen yorgundurlar
– Hem iş, hem sosyal hem de aile yaşantılarında ilişkileri bozulmuştur. Özellikle yakın ilişkilerde ciddi sorunlar yaşarlar
– İş ortamındaki müşterilerle çatışmalara girmeye başlarlar
– Giderek değersizleştiklerini, artık işe yaramaz hal geldiklerini düşünürler
– Cinsel ilgilerinde belirgin bir azalma olmuştur
Tükenmişlik sendromu kimlerde daha sık görülür?
Tükenmişlik sendromu sıklıkla hizmet sektöründe çalışanlarda gözlenir. Yönetici kademesindekilerde, kurtarıcı pozisyonundaki kişilerde, yaşamsal önemi olan kararlar vermek durumunda kalacak kişilerde ve takım liderlerinde görülme olasılığı daha fazladır. Zaman baskısıyla iş yetiştirmek durumunda kalanlar, dikkatin keskin olmasını gerektiren işlerde çalışanlar, ufak detaylara fazlasıyla önem verilmenin gerekli olduğu işleri yapanlar tükenmişlik sendromuna daha yatkın olabiliyorlar.
“Hiç kimse tükenmişlik sendromuna karşı bağışık değildir. Hangi işte çalışırsa çalışsın hangi pozisyonda olursa olsun herkes tükenmişlik sendromu için bir adaydır.
Hangi faktörler tükenmişlik sendromunun gelişimine katkıda bulunur?
İşe ait faktörler arasında; fazla iş yükü, daha uzun çalışma saatleri, riskli işler sayılabilir.
İş ortamına ait faktörler arasında;
– Sorumluluk ve yetki arasında dengesizlik
– Profesyonel olmayan bir yönetim anlayışı
– Etkin bir denetimin olmaması, geri bildirim verilmemesi
– İş ortamında arkadaşça olmayan, rekabete dayalı ilişkiler
– Mola vermeye uygun ortamların olmaması
– Yönetici kadronun gerçekçi olmayan beklentileri
– İş ortamının güvenilir olmaması
– İş ortamında çalışanlara karşı eşitsiz davranılması
– İş arkadaşları arasında paylaşımın az olması
– Çalışanların karar verme, inisiyatif kullanma yetkilerinin olmaması
Kişisel özellikler olarak;
– Her şeyi kusursuz yapma isteği
– Hayır deme zorlukları
– Aşırı gelişmiş görev duygusu
Bu özellikleri belirgin olan kişiler çabalarını her zaman yetersiz bulur, kendilerinden daha fazlasını beklerler, kendilerini yaptıklarından dolayı ödüllendirmez, aksine yapamadıkları şeyler için cezalandırırlar. Kendine karşı beklentileri abartılı olmadığından gerçekleşemez, bu nedenle de kendilerini tıkanmış, çaresiz hissederler. İşe karşı ilgilerini, coşkularını yitirirler, kafalarını toplamakta güçlük çekmeye başlarlar, işle ilgili ertelemeler hoşuna gitmeye başlar. Giderek işe karşı olumsuz, hatta düşmanca tutumlar artar, iş monoton – sıkıcı görünür, sabırsız ve öfkeli bir hal alırlar ve tükenmeye başladıklarını hissederler.
– Yakın ilişki kurma konusunda zorluk çeken kişiler dinleyici konumundaki işleri tercih edebilirler. Böylece insanlara hem yakın olacak hem de kendilerinden fazla bir şey vermelerine gerek kalmayacak, hem de kendi gerginliklerinden uzaklaşmış olacaklardır. Ancak; başkalarını dinlemek, onların onayını, beğenisini almak her zaman istenilen sonuçları vermez. O zaman işe verilen enerji giderek azalır, işten soğumalar, düşmanca tavırlar gelişmeye başlanır.
Gelelim tükenmişlik sendromundan kurtulmak için yapacağımız bazı öneriler…
– Öncelikle bu durumun herkesin başına gelebileceğini unutmayın. Her ne kadar belli kişilik özellikleri ve iş ortamları tükenmişlik sendromu için hazırlayıcı olsalar da her çalışan kişi için tükenmişlik sendromu bir tuzaktır. Unutmayın ki; “Zayıf değilsiniz”, “Yaşlanmıyorsunuz, paslanmıyorsunuz”, “Sizin hatanız değil”.
– Motivasyon süreklilik göstermez, yangın gibidir, giderek güçlenir ve yakıcı olur veya azalır ve söner. Motivasyonun azalması her zaman bir alarm durumunu işaret etmez. Halen yakıtınız varsa motoru ateşleyebilirsiniz.
– İşinizi yaparken katılımcı, iyimser, yardımcı olun; ancak işinizle bağlantılı olarak çok büyük değişiklikler yapmanın sadece sizinle bağlantılı olmadığını fark edin.

– İş yerinizde her türlü fikre açık olun, kendinize esneme payı bırakın, zaman zaman risk alın, ancak kendinizi tehlikeye atmayın.
– İş ortamınızı dengeli hale getirin. Unutmayın ki; hiç kimse her gün her dakika çalışamaz. Bir makinenin bile düzgün çalışabilmesi için rektifiye olması, düzenli bakımının yapılması gerekir. Kendinizi fazla zorlamayın, mola vermeyi asla unutmayın. Molalar veya iş yerinde yapılabilecek farklı etkinlikler zaman kaybı gibi görünse de, verimliliği, performansı fazlasıyla arttıran fırsatlardır.
– Yaptığınız işe farklı boyutlar, kendi kişiliğinizden bir şeyler katın.
– İşin sahibi iseniz, çalışanlarınızın işle ilgili kararlara katılımını sağlayın. Çalışanın inisiyatif kullanması, yapacağı işle ilgili olarak bazı karar mekanizmalarının içinde yer alması işin verimini, üretkenliği arttıracak, hem çalışanın hem de iş sahibinin stresini- tükenmişliğini en aza indirecektir.
– İş ortamındaki ilişkilerinizi geliştirin. Arkadaşlıkları daha sıcak hale getirmek için iş dışı ortamlar yaratmak, işle ilgili konularda ortak dil oluşturabilmek oldukça önemli.
– İş yükünüzü gerçekçi boyutlarda tutmaya çalışın. Yoğun tempoda çalışılması gerektiğinde dahi boş zamanları olabildiğince iyi değerlendirin. En yoğun çalışmada bile kendinize bir hava alma olanağı tanıyın.
– Sizin için tükenmişlik sendromuna neden olabilecek faktörleri ayırt etmeye çalışın. Bu faktörlerin hangilerini değiştirebileceğinizi keşfedin.
– Stresin yaşamın önlenemez bir parçası olduğunu unutmayın. Sizin için strese yol açan durumları bir kâğıda not edin ve yanlarına stresi azaltabilecek yaratıcı alternatif çözümleri ekleyin.
– Yaşamınızın kontrolünü elinize alın. Yaşam sadece işten ibaret değildir.
– İş dışı bir yaşamınız olduğu gerçeğini sık sık kendinize hatırlatın. Arkadaşlıklarınızı, aile ilişkilerinizi tekrar gözden geçirin, onlara daha yakın olmaya çalışın
– Kendinize bakmayı unutmayın. Egzersiz yapın, iyi beslenin. Bir kitap okuyarak kendinizi yenileyebilirsiniz. Müzik dinleyin, TV izleyin, çocuklarınızla oynayın, pencereden dışarıyı seyredin.
– İş dışı alanlarda kendinize zevk alanları yaratın.
Son olarak ta; tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerin sıkça akıllarına takılan birkaç soruya değinmek istiyorum.
“Tükenmişlik sendromundan kurtulabilmek için şirketteki pozisyonumdan ayrılmam mı gerekiyor?”
Bu soruya net bir cevap verebilmek zor. Eğer işinizdekilerden sizden sürekli olarak bu yoğunlukta çalışmanızı talep ediyor, durumunuza karşı anlayışlı davranmıyorlarsa, ortam değiştirmeniz gerekebilir. Ancak, öncelikle iş yerinizdekilere içinde bulunduğunuz durumu açıklayabilir ve yardım isteyebilirsiniz.
“Çok stresliyim, şu anda işimi yapamaz durumdayım şeklinde bir itirafta bulunursam beni ne kadar bu işte tutarlar?”
Evet, böyle bir itiraf nedeniyle işinizden olabilirsiniz. Ancak bu itirafı yaptığınızda bu sorunları yaşayan tek kişinin siz olmadığınızı fark edebilirsiniz veya amirlerinizin size karşı anlayış gösterebileceklerini anlama fırsatınız olabilir. Belki de, durum dışarıdan sizin hissettiğinizden çok daha hafif görünüyordur ya da benzer şikâyetleri yaşayan veya yaşamış olan iş arkadaşlarınızın size farklı önerileri olabilir.
Ayrıca; bu durum paylaşılmadıkça ve düzeltilmesi için bir çaba harcanmadıkça giderek bir girdap gibi sizi içine çekebilir. Sonuçta çeşitli ruhsal rahatsızlıklar gelişebilir.
Ağır bedeller ödemeden önce bazı önlemler alın, gereğinde profesyonel yardım istemekten çekinmeyin.
Tükenmişlik sendromu önlenebilir ve ilerlemesi durdurulabilir bir durumdur. Her iş için coşku – sıcaklık gereklidir, ancak unutmayın fazla ısı yakıcı olabilir. Psikiyatr Özlem Mestçioğlu

Bir önceki yazımız olan Çocuklukta yaşanan taciz beyni değiştiriyor başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.Bakılanlar: ani duygu değişimleri, gerginliğin sebepleri, aşırı gerginlik sinirlilik, tükenmişlik hissi veren besinler, duygu değişikliği