Yenidoğandan Ergene Epilepsi

Ateş, ilaç alımı ya da kafa travması gibi kolaylaştırıcı bir neden olmadan, iki ya da daha fazla sayıda tekrarlayan nöbet varlığında epilepsi söz konusudur.

Epilepsi için yaş sınırı var mıdır?

Hayır. Epilepsi, halk arasında bilinen adıyla sara, beyin elektrik aktivitesindeki geçici bozukluk sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bu bozukluğun oluştuğu ya da yayıldığı bölgelerin işlevlerinde değişikliklerle ortaya çıkan tabloya epileptik nöbet diyoruz. Ancak yaşamın ilk yılları ve ergenlik, epilepsi eğiliminin en yüksek olduğu dönemlerdir.

Epilepsi sık bir hastalık mıdır?

Evet. Epilepsi yeni doğan bebekten ergene kadar çocukluk çağında her yaşta başlayabilir
Batı toplumlarında sıklığı her 1000 kişide 5-8 olarak bildirilmiştir. Benzer olarak, yurdumuzda 0-16 yaş arası çocuklarda sıklık her 1000 kişide 8 bulunmuştur.

Nöbetler ne şekildedir?

Çok farklı olabilir ve yaşa göre değişkenlik gösterir:

1-Yeni doğanda tek kol-bacak ya da yüz bölümlerini tutan seyirme, kasılma ya da ritmik titreme tarzında nöbetler yanında bisiklet çevirme, kürek çekme ya da solunumun durması ile de ortaya çıkabilir.

2-Süt çocukluğunda peş peşe gelen ani çakı gibi katlanma şekline spazm nöbetleri, şiddetli huzursuzluk ve nörolojik gelişimin bozulması ile birliktedir. Yine bu dönemde ani davranış duraksaması, bakışların donuklaşması şeklinde nöbetler olabilir. Değişik vücut bölümlerini tutan kasılma, gerilme, titreme, baş/gövdede düşme nöbet bulgusu olabilir.

3-Oyun-okul çocuğunda bunlara ek olarak dalma, uykuda yüzde kasılma, duysal hayaller görme, ani konuşma duraksaması, amaçsız hareketlerin tekrarı gibi nöbetler olabilir.

Tek vücut bölgesini etkileyen nöbetler olabileceği gibi, eş zamanlı olarak her iki kol ve bacağı tutan büyük nöbetler de olabilir. Nöbetlere bilinç kaybı eklenmesi şart değildir.

Her nöbet epilepsi ile ilişkili midir?

Hayır. Özellikle küçük çocukta; katılma (soluk tutma), haz fenomeni (mastürbasyon), kafa vurma, çocuklukta çeşitli uyku bozuklukları (gece terörü, rüya bozukluğu gibi), bayılmalar (kalp hastalıkları ilişkili ya da değil), konversiyon gibi psikolojik kaynaklı yalancı nöbetler epilepsiden ayırt edilmelidir. Bazen yalancı nöbet, aynı kişide gerçek epileptik nöbetle birlikte olabilir.

Ateşli havale nedir? Epilepsi ile ilişkisi nedir?

Vücut ısısındaki ani yükseliş ile ortaya çıkan nöbetlerdir. Özellikle 6 ay-6 yaş arasında çok daha sık olarak her yaşta olabilir. Şekil olarak epileptik nöbetlerden ayırt edilemez. Tek farkı alta nöbeti tetikleyen bir nedenin varlığıdır.

Ateşli havale toplumda %2-5 sıklıkta görülür. Bu tür çocuklarda birinci derecede akrabalarda ateşli havale ya da epilepsi öyküsü sıktır.

Ateşli havaleler olguların üçte 1 inde tekrarlar. Bunlar çoğunlukla 2-3 nöbete kadar çıkar.

Ateşli havale ne zaman tekrarlar?

1-İlk nöbetin 1 yaştan önce olması,

2-15 dakikadan uzun sürmesi,

3-tek vücut yarısının kasılması,

4-nöbet sonrası tek taraflı güçsüzlük olması,

5-aynı gün ya da aynı infeksiyon hastalığı döneminde nöbet tekrarı,

6-ailede ateşli ya da ateşsiz nöbet öyküsü tekrar eğilimini artırır.

Ateşli havalenin epilepsi ile ilişkisi nedir?

Epilepsi gelişimi riski, ateşli havale geçiren çocuklarda genel topluma göre 6 kat artar.

1-İlk ateşli havale öncesi nörolojik gelişimin geri olması,

2-nöbetin 15 dakikadan uzun sürmesi,

3-tek vücut yarısının kasılması,

4-nöbet sonrası tek taraflı güçsüzlük olması

5-ailede ateşsiz nöbet epilepsi gelişimi için risk faktörüdür.

Bir risk faktörü taşıyan kişilerin %6-8 inde ateşsiz nöbet olabilirken, 3 risk faktörü olanlarda bu olasılık %50 ye ulaşır.

Epilepsi neden oluşur?

Epilepsi oluşumunda çeşitli mekanizmalar rol oynar. Bunların bir kısmi sinir hücre düzeyinde belirlenmiş moleküler düzeydeki iyon kanalları denen yapılardaki sorunlarla ilgilidir. Ayrıca gebelik öncesi, doğumda ya da özellikle doğum sonrası ilk yıllardaki hasarlar sinir hücrelerini ve birbiri arasındaki bağlantıları olumsuz etkileyerek kronik nöbet oluşumuna neden olur.

Beyinde süregelen epilepsi aktivitesi sağlam dokuları da etkileyerek uzun vadede bu bölgelerin aktif epilepsi odağı oluşturmasına neden olur. Bunun en belirgin örneği deney hayvanlarında bir beyin küresindeki meziyal temporal bölgenin uzun süreli uyarımı sonrasında karşı beyin bölgesinin de kronik epilepsi odağı oluşturması ile gösterilmiştir.

Epilepside genetik faktörlerin rolü nedir?

En az %50 olguda genetik nedenler etkilidir. Genetik mekanizmalar tek genin sorumlu olması şeklinde basit, ya da birden çok gen ve çevresel faktörlerin etkili olması şeklinde karmaşık kalıtım söz konusudur. Ayrıca 200 den fazla kromozom bozukluğu (Down sendromu, Angelman sendromu gibi) epilepsi ile birliktedir.

Nöbetlerin tehlikesi var mıdır?

Evet. Yukarıda büyük nöbet olarak tanımladığımız durumlarda hayati tehlike olabilir. Nöbet esnasında ağızdaki besin ya da mide muhtevasının solunum yollarını tıkaması, solunum kaslarının kasılması ya da kalp-solunum işlevlerinin merkezi olarak baskılanması bundan sorumlu olabilir. Ayrıca uzayan büyük nöbetlerde beyin dolaşımımın etkilenmesi sonucu kalıcı hasar gelişebilir.

Ayrıca kasılmalar esnasında kırık, yumuşak doku zedelenmesi, düşme sonucu çeşitli yaralanmalar oluşabilir.

Nöbetlerin gelişen beyin üzerine etkisi var mıdır?

Evet. Epilepside gelişen beyini etkileyen tek faktör nöbetler değildir. Bizzat epilepsiye neden olan beyin anomalisi ya da hasarı, beynin anormal elektrik aktivitesi, tedavi amaçlı kullanılan ilaçlar bundan sorumludur.

Her tür nöbet ya da epilepsi türü beyin gelişimi için olumsuz değildir. Özellikle altta yatan beyin anomalisi ya da hasarı, erken yaşta başlayan ve tedaviye dirençli nöbetler ve birden çok sayıda ilaç kullanımı başlıca risk faktörleridir.

Epilepsi ile başka nörolojik hastalık olur mu?

Evet. 4-15 yaş arası epileptik çocukların %40 ında zeka geriliği, dikkat eksikliği ya da özel öğrenme güçlüğü eşlik eder.

Epilepsi bazı cilt bulguları ile seyreden hastalıklar (tuberoskleroz, nörofibromatozis gibi), beyin tümörü, kistleri, damarsal anomaliler ve bazı yapısal beyin anomalileri ile beraber olabilir. Ayrıca bazı kromozom bozuklukları dirençli epilepsi nedeni olabilir.

Epilepsi tanısı nasıl konur?

Tanıda en değerli bilgi hasta ve çevresinin gözlemlerine dayanır. Az sayıda olan nöbetlerin hekim tarafından izlenmesi ya da kaydedilmesi çok zordur.

Elektroensefalografi (EEG) tanıda yardımcıdır. Beynin elektrik aktivitesinin kaydedildiği bu yöntem en ideal olarak nöbet esnasında video görüntüleme ile birlikte yapılmalıdır. Nöbet dışındaki dönemde de bilgi vericidir. Uyanıklık ve izleyen uyku esnasında yapılır.

Beyin görüntüleme teknikleri diğer yardımcı tanı yöntemlerdir. Magnetik rezonans görüntüleme (MRG), MR spektroskopi, PET ve SPECT yapısal ya da işlevsel beyin anomalilerini saptayarak tanı ve tedavide yönlendirici rol oynar.

Epilepsi ilaç ile tedavi olur mu?

İlaçların epilepsiye etkisi artmış beyin elektriksel aktivitesini baskı altına alarak nöbet kontrolünü sağlamaktır. Özellikle büyük nöbetler durdurularak yaşamsal tehlike ve olası beyin hasarı gelişimi önlenir.

Genel olarak epilepsi olgularının %70 i ilaca cevap verir. Diğerlerinde ise değişik ilaç kombinasyonları denenir. Ancak ilk ilaca yanıtsız olgularda yeni ilaçlar ile yanıt oranı ortalama %30 u geçmez.

Epilepsi tedavisi ne kadar sürer?

İdiyopatik dediğimiz ve altta yatan beyin anomalisi olmayan, nörolojik gelişimin bozulmadığı olgularda genellikle 2-3 yıl nöbetsizlik sonrası ilaç tedavisi kademeli olarak azaltılarak kesilir. Diğer olgularda ise süre daha uzundur ve olguya özel oluşturulmalıdır.

İlaç tedavisine yanıtsızlık varsa neler yapılır?

Olgular değişik tedavi seçenekleri için değerlendirmeye alınır. İlk aşama video-EEG moniterizasyonu sistemi ile eş zamanlı nöbet gözlemi ve EEG kaydının yapılmasıdır. Bu şekilde nöbetlerin hangi beyin bölgesinden kaynaklandığı saptanır. Bu bulgular beyinde MR ile saptanan yapısal anomali ile aynı yerleşimdeyse ve çıkarılan beyin bölgesi işlev açısından değerli değilse cerrahi ile çıkarılır.

Eğer nöbet aktivitesi konuşma, el hareketi gibi değerli merkezlerden kaynaklanıyorsa bu bölgelerin ayrıntılı haritalaması yapılarak uygunsa sınırlı cerrahi gerçekleştirilir. Haritalama cerrahi öncesi ameliyathanede yapılabildiği gibi doğrudan beyin dokusu üzerine ya da içine yerleştirilen elektrodlarla da yapılabilir.

Cerrahi yapılamayan olgularda diğer bir seçenek vagus sinir uyarımı yöntemidir.

Bu tedavi yönteminde boyundaki vagus sinirine uzun ömürlü uyarım veren bir pil takınır. Bu şekilde nöbetlerin baskılanması hedeflenir. Aynı zamanda nöbetin başladığını hissedebilen hasta, pil aracılığıyla nöbetini durdurabilir. Ancak bu yöntemin yararlılığı ortalama olarak %50 nin altında kalmaktadır.

Derin beyin yapılarının uyarımı ile nöbetlerin durdurulması çok yeni bir teknik olup henüz yaygın kullanımı başlamamıştır.

Epilepsi hastaları günlük yaşamlarında nelere dikkat etmelidir?

1-Nöbetleri tetikleyen durumlar nelerdir?

Her sağlıklı çocuğun vücut direncini etkileyen olaylar epilepsi hastasının nöbet eğilimini arttırır. Bunların başında;

1- ateşli hastalıklar,

2- aşırı yorgunluk,

3- stres,

4- uykusuzluk,

5- uzun açlıklar gibi günlük yaşamdaki aksaklıklar gelir.

2-Nöbetleri tetikleyen ilaçlar nelerdir?

1-penisilin, aminoglikozid gibi antibiyotikler,

2-merkezi sinir sistemi uyarıcıları,

3-grip tedavisinde kullanılan dekonjestanlar,

4-antihistaminikler

5-bazı antidepresan ilaçlar nöbeti kışkırtabilir.

Epilepsi tedavisinde nöbet eğilimini arttıran ilaçlar ve faktörlerden sakınarak düzenli bir yaşam sürülmesi ilaç tedavisine önemli bir katkı sağlamaktadır.

3-Epilepsili çocuk spor yapabilir mi?

Evet. Çocuğun aşırı yorucu ve tehlikeli olmayan spor faaliyetleri yapması kısıtlanmamalıdır. Aksi takdirde büyüyen ve ergenliğe ulaşan çocukta hastalığın reddi, ilaç kullanılmaması gibi ciddi psikolojik sorunlar çıkabilir.

Dalgıçlık, paraşütçülük, yüksek dağ tırmanışları epilepsisi aktif olan çocuk ve ergenlerde sakınılması gereken sporlardır.

Yüzme gibi hafif deniz sporları gözetim altında ve derin olmayan havuz ve deniz kıyısında yapılabilir.

Bisiklet ve motosiklet sporu, ilaç kullanan ve son 6 aydır nöbeti olmayan hastalarda baş kask ile korunarak yapılabilir.

4-Epilepsili çocuk bilgisayar oyunu oynayabilir mi, TV seyredebilir mi?

Epilepsilerin az bir gurubunda kişilerin ışığa duyarlığı vardır. Belli frekansta titreşen ışıklar, yanıp sönen ışıklar, ani ışık kaynağına (güneş gibi) çıkış, TV ışınları nöbet tetikleyebilir.

Böyle hastalarda TV ile en az 3 metre mesafe, kumanda ile uzaktan TV açıp kapamayı öneriyoruz. Eğer güneş ışığına duyarlılık varsa açık havada UV filtreli polaraid gözlükler kullanılır.

Epilepsi çocuğumun geleceğini nasıl etkiler?

Epilepsi tedavisi hekim kontrolünde tamamlanarak ilaç kesilen hastaların büyük çoğunluğunda ileri yaşamlarında nöbet tekrarı olmaz. Bu yüzden meslek seçiminde ve sosyal yaşantıda epilepsisi olmayan kişilere göre hiçbir farkları yoktur.

Ergenlikten sonra nöbetleri devam eden nisbeten küçük bir gurupta yoğun araba kullanımı ya da uykusuzluğa neden olacak vardiyalı meslekler uygun olmayabilir.

Epilepsi evlilik ya da çocuk sahibi olmaya engel değildir.

Prof. Dr. Dilşad TÜRKDOĞAN

Çocuk Hastalıkları ve Çocuk Nörolojisi Uzmanı

MARMARA ÜNİVERSİTESİ NÖROLOJİK BİLİMLER ENSTİTÜSÜ